Lang leve de ongeloofwaardigheid

Toen Tom Hanks werd geïnterviewd over de film Forrest Gump, waarin hij de hoofdrol vertolkt, noemde hij de film “non-political and thus non-judgmental.” (Bron) Dat is geen rare gedachte. Gump is een simpele ziel, die min of meer toevallig bij de grote gebeurtenissen in zijn leven betrokken raakt. Het is fascinerend, dat het zo maar kan gebeuren dat je van de ene in de andere wereldgebeurtenis terecht komt. In theorie moet het kunnen, maar er zit toch altijd een zekere vlaag van onwaarschijnlijkheid aan zulke verhaallijnen. Daar ontsnapt De 100-jarige man die uit het raam klom en verdween van Jonas Jonasson niet aan. Jonasson trekt het verhaalmotief van Forrest Gump tot in het ludieke door en schudt een levensloop uit zijn mouw die het leven van Gump doet verbleken tot een duffe bedoeling. Als eerbetoon aan zijn opa, zo schrijft hij op de eerste pagina. Want die kon pas écht een goed verhaal verzinnen.

De roman begint met een sterk staaltje escapism. Op zijn honderste verjaardag is Allan Karsson het bejaardentehuis waar hij woont zo zat, dat hij uit het raam klimt en er vandoor gaat. Gewoon. Op zijn pantoffels. Want het is wat het is en het wordt wat het wordt, zo luidt zijn levensmotto. Dat Allan een krasse knar is, wordt dus al gauw duidelijk. Allan komt al gauw in het bezit van een koffer met geld en gaat op een road trip terwijl de rest van het land naar hem op zoek gaat. Daarbij komen enkele criminelen op voor hun ongelukkige wijze om het leven, maar het is vanaf bladzijde één al duidelijk dat deze man op leeftijd zijn laatste dagen niet in de cel gaat slijten. En dat gebeurt dan ook niet.

Verreweg het grootste aantal bladzijdes wordt echter besteed aan de levensloop van de 100-jarige Karsson. Net als Gump gaat het om een (in eerste instantie) wat simpele ziel zonder noemenswaardige opleiding, die het allemaal wel best vindt als er een borrel en een goed gesprek in zit. Karsson specialiseert zich op jonge leeftijd in het maken van explosieven en komt na Zweden te hebben verlaten in de Spaanse burgeroorlog terecht, alwaar hij aan beide kanten helpt waar dat uitkomt. Want Karsson heeft geen politieke voorkeur, of religieuze achtergrond: Karsson beoordeelt mensen op hun karakter en hun houding ten opzichte van Karsson zelf. Dit zorgt ervoor dat hij niet alleen de Amerikanen helpt bij de ontwikkeling van de atoombom, maar ook de geheimen aan de Russen doorverteld (al blijkt Stalin geen aardige man en wordt hij naar een werkkamp in Siberië gestuurd). Via China, Iran en talloze andere omzwervingen leren we het bewogen levensverhaal kennen. Het verschil met Forrest Gump is wellicht dat Karsson in de meeste gevallen een beslissende rol in de historische ontwikkelingen speelt. Hij heeft wel gemeen met Gump dat hij geen oordeel velt over die gebeurtenissen. Het is zoals het is, immers.

Jonasson schuwt subtiliteit en gaat er vol voor. Van Tweede Wereldoorlog tot Mao, van Stalin tot corrupte leiders in Indonesië, Karsson is erbij. Hij ontsnapt regelmatig aan de dood, maar het wordt allemaal op zo’n matter of fact-manier verteld, dat het boek altijd luchtig blijft. Je bent dan allang vergeten dat je je in eerste instantie ergerde aan de vrijblijvendheid in het begin van het verhaal.

Het avontuur van de 100-jarige Karsson speelt zich op kleinere schaal af, maar is niet minder komisch en absurd. Het boek laat geen enorme indruk achter, maar is zeer vermakelijk en bij tijd en wijle zelfs spannend. Voor een debuutroman is de grootsheid van het verhaal lovenswaardig. Verwacht geen groots drama of leed, maar wel een verhaal waarin veel misgaat, maar alles op zijn pootjes terecht komt. De droge doch vertellende toon waarmee het levensverhaal van Karsson wordt uitgespeeld, maakt het geheel uiterst behapbaar en leesbaar in sneltreinvaart.

Hanks’ “non-political and thus non-judgmental” film werd door critici als pleidooi voor een conservatieve levensstijl – waarbij het slecht afliep met de linkse hippie en liefde van zijn leven. Producers houden vol dat het een verhaal over respect, toleratie en onvoorwaardelijke liefde betreft. Waar Forrest Gump een product(-bewerking) van Hollywood is, is De 100-jarige man die uit het raam klom en verdween een product van zijn Zweedse cultuur: een stuk nuchterder dus en een stuk minder “moraal van het verhaal.”

De 100-jarige man die uit het raam klom en verdween gaat dan ook niet zo zeer om de gebeurtenissen (of de bijbehorende emoties, die grotendeels uit het verhaal zijn weggelaten) als wel om de manier waarop die gebeurtenissen worden verteld. Uiteindelijk is Jonassons roman dan ook een eerbetoon aan de vertelkunst; een ongelooflijk verhaal waarin je mee moet willen gaan zonder erin te moeten geloven. Hoe dolkomisch en absurd het verhaal ook mag worden, af en toe mag er best een verhaal worden geschreven waaraan je twijfelt – zelfs binnen de realiteit van het verhaal. De 100-jarige man die uit het raam klom en verdween mist alle geloofwaardigheid. Maar het is wel een mooi verhaal. En dat is volgens Jonasson (en zijn allang overleden opa) het belangrijkst.

De 100-jarige man die uit het raam klom en verdween van Jonas Jonasson is verschenen bij Signatuur.

Geef een reactie